15 sierpnia 1898 roku urodził się Jan Brzechwa, właśc. Jan Wiktor Lesman, poeta i adwokat żydowskiego pochodzenia, autor bajek i wierszy dla dzieci, satyrycznych tekstów dla dorosłych, a także tłumacz literatury rosyjskiej.
Dzieciństwo oraz wczesną młodość B. spędził w Rosji, przenosząc się często wraz z rodziną w związku ze zmieniającymi się miejscami zatrudnienia ojca, który pracował na kolei. W l. 1907–1913 uczył się w Kijowie. Następnie kształcił się w prestiżowym gimnazjum Zakładu Naukowo-Wychowawczego Ojców Jezuitów w Chyrowie. Egzamin dojrzałości zdał natomiast w Piotrogrodzie (Sankt-Petersburgu) w 1916. Debiutował w 1915 jako poeta w piotrogrodzkim piśmie „Sztandar”, redagowanym przez Remigiusza Kwiatkowskiego, oraz w tym samym czasie w „Kłosach Ukraińskich”, wydawanych w Kijowie. Pierwsze wiersze, w których B. odwoływał się do futuryzmu, surowo skrytykował jego kuzyn Bolesław Leśmian. Znacznie późniejsze utwory B. dla dzieci ocenił jednak jako wartościowe. Pseudonim „Brzechwa” wymyślił właśnie Leśmian .
W 1916 B. otrzymał nagrodę za umieszczony w kijowskim „Almanachu” wiersz, napisany w związku ze zgonem Sienkiewicza. W tym samym roku rozpoczął studia inżynierskie, które szybko przerwał i wstąpił na medycynę na uniwersytecie w gubernialnym Kazaniu, gdzie studiował dwa lata (1916–1918) u prof. Witolda Eugeniusza Orłowskiego, ale tych studiów również nie ukończył. Skoncentrował się na pracy literackiej i dziennikarskiej w założonym własnym sumptem piśmie „Przyszłość”, a także na występach w teatrze.
Pod koniec 1918 wraz z całą rodziną powrócił z Rosji do Polski. Rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Studia szybko przerwał i jeszcze przed końcem 1918 wstąpił ochotniczo do 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Służył jako medyk w szpitalu polowym, prowadził gazetę frontową oraz przygotowywał zajęcia kulturalno-oświatowe dla wojska. Brał udział w kampanii lwowskiej 1918 oraz walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 w wyprawie kijowskiej i obronie Warszawy. Za udział w niej został odznaczony Medalem Niepodległości.
Po demobilizacji w stopniu sierżanta sztabowego podjął w 1920 studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Po ich ukończeniu zajął się zrobieniem specjalizacji w prawie autorskim i po latach stał się jednym z wybitniejszych znawców tego prawa nie tylko w Polsce.
Okupację Brzechwa przetrwał, ukrywając się przed Niemcami. Uniknął zamknięcia w getcie warszawskim, padł jednak ofiarą szmalcowników i trafił na Gestapo, skąd zdołał się wydostać.
Zabrali go do siedziby gestapo w alei Szucha. Tam oświadczył, że Żydem wprawdzie nie jest, ale mogą go rozstrzelać, gdyż wcale nie zależy mu na życiu. A czemu? Bo kobieta, którą kocha, nie chce się z nim związać. Niemcy odreagowali wybuchem śmiechu, po czym wyrzucili go za drzwi.
Brał udział w konspiracyjnej działalności artystycznej. Podczas Powstania Warszawskiego publikował wiersze w „Barykadzie Powiśla”.
Po II wojnie przez ponad 30 lat zasiadał w Komisji Prawniczej Międzynarodowej Konfederacji Związków Autorów i Kompozytorów.
Największą sławę zyskał Brzechwa dzięki wierszom dla dzieci.
Były to m.in. Żuraw i czapla, Pomidor, Na straganie, W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie, Samochwała, Leń, Skarżypyta, Ptasie radio, Pali się, opublikowane pod koniec lat trzydziestych. Wspomniany pierwszy ich większy zbiór, pt. Tańcowała igła z nitką, został wydany w 1938. Następny, Kaczka dziwaczka, opublikowano w 1939. Kolejne zbiory oraz wierszowane powieści wydawano po wojnie.
Brzechwa wraz z Tuwimem zainicjował nowy styl w twórczości dla dzieci. Były to satyryczno‑żartobliwe bajki zwierzęce z elementami groteski i satyry. Po wojnie, w związku z szybkim rozwojem technicznym i cywilizacyjnym, Brzechwa wymyślił baśń fantastyczno-naukową, pisząc cykliczną powieść fantastyczną, opisującą niesamowite przygody tytułowego Pana Soczewki. Innymi baśniami o takim charakterze była bez wątpienia seria powieści o panu Kleksie; stworzył także specjalny gatunek sceniczny szopek dla młodzieży o charakterze pedagogicznym. Brzechwa pisał też bądź współtworzył scenariusze filmowe, zarówno przed wojną, jak i po wojnie, np. do Parady rezerwistów w 1934 (wspólnie z E. Schlechterem), Opowiedział dzięcioł sowie w 1951, Wawrzyńcowego sadu w 1952, Koziołeczka i Historii o czyżykach w 1953, Janosika i Zbuntowanych rysunków w 1954, Przygód rycerza Szaławiły w 1956, i najbardziej znanego filmu w reżyserii Jana Batorego O dwóch takich, co ukradli księżyc w 1962, w którym tytułowe role zagrali Lech i Jarosław Kaczyńscy.
Publikował utwory dla dzieci i młodzieży w „Świerszczyku”, „Płomyczku” i „Płomyku”. W l. 1965–1966 w „Expresie Wieczornym” co tydzień ukazywał się jego felieton z cyklu Z piątku na sobotę. Pozostawił również wspomnieniową 500-stronicową powieść, napisaną pod koniec życia, pt. Gdy owoc dojrzewa.
Zmarł 2 lipca 1966 roku..
Piotr Łopuszański
Jan Lesman (Brzechwa) był bratem stryjecznym Bolesława Leśmiana, który wymyślił mu pseudonim. Ich ojcowie, Józef, ojciec Bolesława i Aleksander, ojciec Jana, byli braćmi. Jan Lesman ożenił się z Marią Sunderland, z którą miał córkę Krystynę, późniejszą malarkę. Gdy porzucił żonę i córkę, Leśmian zerwał z nim kontakty. Jan Brzechwa był nie tylko autorem wierszy dla dzieci, ale i specjalistą od prawa autorskiego. Reprezentował m.in. Zenona Przesmyckiego (Miriama) w procesie o prawa do utworów Norwida. O Janie Brzechwie, Bolesławie Leśmianie i ich krewnych opowiem 23 sierpnia w Domu Kuncewiczów w Kazimierzu Dolnym (g. 14). Zapraszam.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz